از زمان‌های گذشته گیاهان برای کاربردشان در طب سنتی و هم چنین در مواد غذایی با هدف بهبود سلامتی و پایداری محصولات غذایی مختلف موردمطالعه قرار گرفته‌اند. گیاه کاسنی با نام علمی Cichorium intybus یا کاسنی بستانی نیز از جمله گیاهان مفیدی است که تاریخ استفاده آن به دوران‌های قبل از میلاد مسیح می‌رسد و مصرف آن بین ملل مختلف متداول بوده است. شهرت درمانی کاسنی در رفع بیماری‌های كبدی است. علاوه بر آن اثرات درمانی و حفاظتی بسیاری به تركیبات شیمیایی گیاهی کاسنی نسبت داده شده است که از جمله آن خواص آنتی اكسیدانی، اثرات ضدالتهابی، تاثیر بر جذب کلسیم را می‌توان نام برد.
کاسنی بومی غرب آسیا، شمال آفریقا و اروپای مرکزی است اما تاریخچه اصلی این گیاه به مصر باستان باز می‌گردد. این گیاه که پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف ایران به خصوص شهرستان اقلید، آذربایجان و مناطق کوهستانی خراسان دارد، دارای انواع مختلفی است.
- کاسنی بری که به tansy شهرت دارد در ایران نمی‌روید.
- کاسنی زرد که به گل قاصدک شهرت دارد و در طب قدیم ایران به نام ترخشقون نام برده‌اند در بیشتر نواحی ایران پراکندگی دارد.
- کاسنی معمولی.
کاسنی گیاهی علفی، خودرو، چند ساله و محصول آب و هوای خنك و فصل نسبتا سرد است. این گیاه به ارتفاع 5/1 متر كه ریشه آن نسبتاً ضخیم و عمودی است، گلی به رنگ آبی دارد.
ریشه گیاه کاسنی از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. ریشه این گیاه شامل20% کربوهیدرات ذخیره‌ای مانند فروکتان است که می‌تواند به عنوان اجزای اصلی غذاهای عملگرا استفاده شود. ریشه گیاه کاسنی سرشار از اینولین است. اینولین توسط تعدادی از گیاهان به عنوان وسیله‌ای جهت ذخیره انرژی خصوصا در ریشه‌ها و ساقه‌های زیرزمینی استفاده میشود.
کاربرد کاسنی
کاسنی در صنت غذا به عنوان سالاد، چای و ترکیبات چای، قهوه و محصولات مکمل آن استفاد میشود. هم چنین منبع مهمی برای محصولات حاوی اینولین است. ریشه کاسنی بو داده رایحه‌ای غنی، مغزدار و چوبی ایجاد می‌کند که یادآور عطر قهوه است بنابراین دمنوش ریشه کاسنی را می‌توان جایگزین نوشیدنی محبوب قهوه کرد.
ترکیبات مهم گیاه کاسنی
براساس تحقیقات دراین گیاه ویتامین‌ها و املاح معدنی چون روی، منیزیم، منگنز، کلسیم، فولیک اسید آهن و پتاسیم، ویتامین A، B6، C، E و ویتامین K وجود دارد که همگی برای بدن ضروری و مفید هستند.
خواص درمانی کاسنی
در طب سنتی از کاسنی به عنوان تقویت‌کننده کبد، مدر، ضد درد، معرق، تب بر، تقویت‌کننده معده، تصفیه‌کننده خون، ملین، صفرا بر و هم چنین برای درمان آرتروز استفاده میشود.
علاوه بر آن اثرات درمانی و حفاظتی بسیاری به تركیبات شیمیایی گیاهی کاسنی نسبت داده شده است که از جمله آن درمان و حفاظت سلول‌های كبدی، خواص آنتی اكسیدانی، اثرات ضدالتهابی، تاثیر بر جذب کلسیم را می‌توان نام برد. همچنین گیاه کاسنی سرشار از فیبر بوده و فواید بسیاری برای بدن انسان مانند سلامت قلب، کاهش وزن، کاهش استرس و اضطراب و داشتن پوستی شاداب دارد.
در ادامه برخی از خواص مهم کاسنی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
درمان و حفاظت سلول‌های كبدی
فنیل پروپانوییدها یا تركیبات فنلی دسته‌ای از تركیبات شیمیایی گیاهی هستند كه در درمان و حفاظت سلول‌های كبدی در برابر آسیب‌های اكسیداتیو نیز مورد توجه قرار می‌گیرند. این ترکیبات به میزان قابل توجهی در گیاه کاسنی یافت میشود. شهرت درمانی کاسنی در رفع بیماری‌های كبدی است. گیاه کاسنی با تاثیراتی که بر روی کبد دارد، زمینه دفع صفرا از بدن را فراهم کرده و زردی را از بین برده و بار کبد را سبک می‌کند، به همین دلیل مسکنی تاثیرگذار برای تب محسوب میشود. استفاده از گیاه کاسنی برای تصفیه خون نیز بسیار مفید است. از اثرات مفید کاسنی، حفاظت کبد در برابر سموم کبدی است و این اثر با ماده‌ای به نام تتراکلروکربن (CARBON TETRACHOLORIDE) به اثبات رسیده است.
اثرات آنتی اکسیدان
گیاه کاسنی منبع غنی از آنتی اکسیدان است که باعث بهبود سلامت قلب، کاهش عوارض ناشی از دیابت، کاهش ابتلا به سرطان و به طور کلی محافظت از بدن ما با افزایش سن میشود.
اثرات ضد التهابی
مطالعات انجام شده نشان میدهد که خواص ضد التهابی کاسنی در درمان بیماری و درد همراه با التهاب مفید است. این گیاه به طور سنتی برای درمان آرتروز، درد مفاصل و درد عضلانی استفاده میشود. در مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۰، گزارش‌ها حاکی از آن است که ۷۰٪ از بیمارانی که از دردهای مفصلی- استخوانی رنج می‌بردند و با کاسنی تحت درمان قرار گرفتند و به‌طور قابل ملاحظه‌ای دردهایشان بهبود یافت.
اثر بر روی جذب کلسیم
ریشه کاسنی به دلیل داشتن اینولین به جذب کلسیم و سایر مواد معدنی کمک می‌کند. این ممکن است به افزایش تراکم مواد معدنی استخوان و به جذب آهن نیز کمک کند.
اثرات سلامتی بر قلب
مطالعات نشان میدهد که کاسنی به علت داشتن مقادیر بالای اینولین کلسترول را کاهش میدهد و باعث بهبود سلامت قلب میشود.
کاسنی و کاهش وزن
گیاه کاسنی دارای فروکتوز بوده و اینولین به خودی خود شکلی از فیبر طبیعی است و اگر در برنامه غذایی گنجانده شود فیبر موجود در کاسنی تاثیر بسزایی در تحرکات روده و در درمان یبوست دارد و به کنترل و کاهش وزن کمک شایانی می‌کند.
هر دوی این اهداف به تنظیم گرلین که نخستین اسید آمینه‌ای است که با احساس گرسنگی و رفتارهای غذاجویانه مرتبط است، کمک می‌کند. بنابراین مصرف کاسنی موجب کاهش ترشح هورمون گرلین و منجر به کنترل پرخوری و ایجاد احساس سیری یا پری شکم میشود، که این امر برای کاهش وزن و حفظ تناسب اندام مناسب است.
تاثیر بر روی ذهن آرام و خوابی راحت
کاسنی خواصی همچون داروهای مسکن دارد که اضطراب را کاهش داده و ذهن را آرام می‌سازد، بنابراین استرس و تأثیرات خطرناک آن بر بدن را از بین می‌برد. عصاره ریشه کاسنی به دلیل خواص آرامش‌بخشی به خواب راحت کمک می‌کند و از بسیاری از قرص‌های خواب‌آور مرسوم سالم‌تر است. کاهش استرس و اضطراب، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، عدم توازن هورمون‌ها، مرض بی‌خوابی، زوال عملکرد شناختی و پیری زودرس را تاحدودی تقلیل میدهد.
تاثیر برای شادابی پوست
عرق کاسنی سرشار از ویتامین سی، فسفر و آهن است که باعث روشن‌تر شدن رنگ پوست شده و بیماری‌های پوستی مانند: اگزما، جوش‌ها و التهابات پوستی را درمان می‌کند.
مضرات
مصرف بلند مدت و در حجم زیاد فرآورده‌های این گیاه، موجب تخریب عروق شبکیه میشود، علاوه بر این مصرف طولانی مدت فرآورده‌های این گیاه موجب افت فشار خون و افزایش ترشحات صفرا میشود. بنابراین مصرف بیش از یک تی‌بگ دمنوش مخلوط ریشه کاسنی و قاصدک در روز توصیه نمی‌شود.